Vrouwen zijn bezig aan een opmars in de Amerikaanse politiek, maar veel Amerikanen vinden een vrouw nog steeds minder geschikt voor het Amerikaanse presidentschap. Hoewel het verlies van Hillary Clinton onomkeerbare gevolgen heeft gehad voor het aanzien van een vrouwelijke president, stelt AD-correspondent Karlijn van Houwelingen in haar boek Dit is Amerika dat de genderoorlog grote gevolgen zal hebben voor de verkiezingen van 2020.

Welke rol speelt gender in de Amerikaanse presidentsverkiezingen?
‘Ik ben sinds 2015 correspondent in de Verenigde Staten, en daar viel mij een rode draad in mijn werk op. In 2016 ging het verkiezingscircus voortdurend over man-vrouwverhoudingen en de dynamiek tussen mannen en vrouwen in de politiek en in de samenleving. Deze discussies waren vaak gerelateerd aan seks en seksschandalen in de politiek. Welke rol moeten mannen aannemen en hoe moeten vrouwen worden behandeld? De #metoo-beweging is hier een voorbeeld van, en ook de geluidstapes van Trump waarin hij zei dat hij vrouwen zomaar in hun kruis grijpt
 
Vrouwen hebben sindsdien een grote opmars gemaakt in de Amerikaanse politiek, als belangrijkste tegenstanders van Donald Trump. Dit ben ik verder gaan onderzoeken: hoe vergaat het vrouwen in het land van de machopresident?’
 
Hoe zat dit in de verkiezingsstrijd van 2016?
‘In 2016 was er een grote tegenstelling tussen Trump, een ronduit seksistische kandidaat, en de eerste serieuze vrouwelijke presidentskandidaat Hillary Clinton. De concurrerende dynamiek tussen hen was van enorme invloed op de verkiezingen en op de strijd om gendergelijkheid in de Verenigde Staten. Het presidentschap is echt een machopositie en het is voor vrouwen nog steeds moeilijk om in het presidentiële verwachtingsplaatje te passen.
 
Een van de belangrijke splijtzwammen in de Amerikaanse politiek is het abortusdebat een debat dat uiteindelijk gaat over wat mensen in de slaapkamer doen. Veel pro life-groepen, vaak Republikeinen, zijn tegen anticonceptie en seks voor het huwelijk en willen dus de hele seksuele revolutie ongedaan maken. Dat is een thema waarop veel kiezers hun stem hebben gebaseerd in 2016. We letten vaak op raciale dynamieken en economische situaties, en dat speelt allemaal een rol, maar het belang van de genderstrijd is onderbelicht in de verkiezingen van 2016 en ook in de aankomende verkiezingen.’
 
Waarom worden vrouwen als minder geschikt beschouwd voor het presidentschap?
‘Een van de belangrijkste taken van een president is de functie van commander in chief, het land beschermen en geweld gebruiken waar dat nodig is. Amerikanen verwachten daarom een dominante en daadkrachtige president. Dominante en daadkrachtige vrouwen worden vaak niet zo sympathiek gevonden, terwijl het voor vrouwelijke kandidaten juist heel belangrijk is om sympathiek gevonden te worden. Amerikanen hebben er geen problemen mee om op een man te stemmen die ze competent vinden, maar onsympathiek. Voor vrouwelijke kandidaten geldt dat niet. 
 
De politieke positie van vrouwen is daarom anders dan die van mannen. Hillary Clinton is een uniek figuur, omdat zij al heel lang voor vrouwen strijdt in de culturele oorlog over sekseverhoudingen. Ze beschermde Bill Clinton toen hij overspel pleegde en was een onafhankelijke first lady die probeerde van haar functie een meer inhoudelijke positie te maken. Ze ging zich zelfs bemoeien met het zorgbeleid. Hillary Clinton kwam er al snel achter dat veel Amerikanen daar niet op zaten te wachten: de first lady moest meer symbolisch dan inhoudelijk zijn.

‘Democraten zijn angstig en voorzichtig geworden’ 

Er blijft ook een groep die stelt dat vrouwen emotioneel minder geschikt zijn voor politiek, 13 procent volgens peilingen. En zelfs zo’n 30 procent denkt dat vrouwen niet hard genoeg zijn om als president een militaire crisis af te handelen.  Je hebt als vrouw daarom direct een achterstand. Hoewel vrouwen het in het congres goed doen, is het presidentschap een ander verhaal. In het congres vertegenwoordig je mensen, als president ben je vooral een zelfstandige leider.
 
Dit is de afgelopen vier jaar niet verbeterd. Het verlies van Clinton heeft nog steeds gevolgen. Democraten zijn angstig en voorzichtig geworden. Hun belangrijkste missie in 2020 is het verslaan van Trump, en ze denken dat dat niet kan met een vrouw als tegenstander. Ik heb veel gesproken met vrouwen die aangeven dat ze graag op Elizabeth Warren willen stemmen, maar dat niet aandurven omdat ze hebben gezien hoe Clinton in 2016 enorm door het slijk werd gehaald door Trump, die nergens voor terugdeinsde. Kiezers die aanhanger zijn van Warren, stemmen daarom toch op Pete Buttigieg.’
 
Je stelt dat het verlies van mannelijkheid in de Amerikaanse samenleving heeft bijgedragen aan de winst van Trump in 2016.
‘Veel Amerikanen hadden in 2016 het gevoel dat Amerika onder Obama te soft en feminien geworden was. Obama huilde op televisie en las zijn dochters voor, dat was uitzonderlijk. De meeste presidenten hebben nog nooit een luier verschoond.
 
Mannen zagen daarnaast hun economische positie in gevaar komen. In de economische crisis zijn veel mannenbanen verloren gegaan en hebben vrouwen veel stappen gezet op de arbeidsmarkt. Veel mannen voelen zich vergeten en hebben het gevoel dat Trump als traditionele machoman voor hen opkomt. Hij staat symbool voor een type mannelijkheid waar mannen, en ook sommige vrouwen, naar terugverlangen. Zij zeggen: eindelijk een president met ballen. Dat hoorde je ook weer na het uitschakelen van de Iraanse generaal Soleimani.’
 
Waarom spelen Amerikaanse seksschandalen zo’n grote rol in de politiek?
‘Politieke seksschandalen zijn typisch Amerikaans: in Nederland kennen we die niet. We weten heel weinig van de seksuele escapades van onze politici, omdat het in onze media not done is om ernaar te graven en erover te vragen. In de Verenigde Staten is de journalistieke cultuur heel anders. Het is net zo normaal om alles te weten te komen over Brad Pitt als om alles te weten te komen over Bill Clinton. Dat ligt in Amerika heel dicht bij elkaar.
 
In Amerika is bovendien veel meer schaamte rond seks. Het is nog steeds overheidsbeleid om kinderen op scholen te leren dat seks gevaarlijk is en dat je er vooral ver van weg moet blijven. Dat gebeurt vooral in de conservatieve staten. Hierdoor ontstaat een zekere obsessie met seks, want wat verboden is, is interessant.
 
Amerikaanse seksschandalen komen het meest voor in Californië en New York, grote staten waar de grote industrieën zich bevinden. Hollywood, Wall Street. In zo’n omgeving doet traditioneel vooral de brutale alfaman het goed in de politiek, en dat zijn ook de types die hun libido mee naar hun werk nemen. Nederland heeft dit solo-leiderschap veel minder, want hier maken politici deel uit van een partij en behoren zij tot een overlegcultuur. Je kunt je hier niet voorstellen dat alle details over wat een prostituee aanhad tijdens een avontuurtje met een Nederlandse politicus breed worden uitgemeten.’
 

 
Welke invloed heeft het #metoo-debat op de aankomende verkiezingen?
‘Dat gaat twee kanten op. Sommige Amerikanen, veelal Republikeinen, vinden het zeer ongemakkelijk en hebben het gevoel dat hun mannen en zoons ten onrechte aangevallen worden. Het #metoo-debat wordt volgens hen gebruikt als wapen. Zij zien dat Trump deze ongemakkelijkheid verwoordt. Trump neemt het in het #metoo-debat op voor de mannen, die volgens hem zomaar van iets beschuldigd kunnen worden en voortdurend gevaar lopen.
 
Democraten gebruiken het #metoo-debat om mensen te mobiliseren in de strijd tegen seksueel misbruik. Het is geen hoofdfactor in de verkiezingen, maar het zorgt wel degelijk voor een culturele scheiding tussen de Republikeinen, die vinden dat er genoeg is gedaan voor de vrouwenemancipatie, en de Democraten, die stellen dat de strijd tegen seksuele misbruik ook politiek gevoerd moet worden. Het vergroot de kloof tussen de twee politieke stromingen.’
 
Welke vrouwen zitten er aan te komen in de Amerikaanse politiek?
‘Het lijkt er nu op dat Elizabeth Warren het niet gaat redden bij de voorverkiezing van de Democraten. Amy Klobuchar heeft op dit moment een opleving, maar landelijk gezien staat ze waarschijnlijk te ver achter om echt mee te dingen naar de kandidatuur. Ik denk dat er dit jaar geen vrouwelijke president aan zit te komen.
 
Nikki Haley is een interessante Republikeinse kandidaat voor de toekomst. Republikeinse vrouwen hebben een voordeel ten opzichte van Democratische vrouwen. Over vrouwelijke politici ontstaan snel twijfels of ze wel hard genoeg zijn. Republikeinse vrouwen compenseren dit doordat de Republikeinse partij van oudsher voor bijvoorbeeld harde veiligheidsmaatregelen is. Haley is een conservatieve vrouw met internationale ervaring, maar ze is ook de dochter van Indiase migranten, dus ze kan met haar levensverhaal twee groepen aanspreken, zowel links als rechts. Zij is iemand om in de gaten houden.’

Karlijn van Houwelingen is journalist en correspondent in de Verenigde Staten voor het Algemeen Dagblad.


Karlijn van Houwelingen, Dit is Amerika
Overamstel Uitgevers, 208 p., €21,99
Bestel het boek in onze webshop.