Hun buurland heeft alles wat de Verenigde Staten niet hebben: verzekering voor ziektekosten en tegen werkloosheid, behoorlijk openbaar vervoer en goed onderwijs. Over belasting wordt niet gemekkerd, het debat is er beschaafd en de samenleving is waarachtig multicultureel. Hoe kunnen twee landen op één continent zo verschillen?

Wie vanuit Port Angeles in de staat Washington met de veerboot oversteekt naar Victoria in Canada ziet aan boord een bord: ‘U gaat nu naar Canada. Vuurwapens zijn er aan strikte regels onderworpen.’ Voor mij verkondigt deze mededeling het vertrek uit een gewelddadig, uiteenvallend land met derdewereldtrekjes naar de Beschaafde Wereld. Canada heeft 31 vuurwapens per honderd bewoners, de Verenigde Staten 89.

Andere indicaties: Canada heeft een ziekenfonds voor iedereen, goede scholen en een verfrissend positieve houding tegenover immigranten. Canada hanteert het metrisch systeem, dus kilometers en grammen in plaats van die idiote miles en ounces. Canada heeft Justin Trudeau. Leuk land. Dat ze er ongezond dol zijn op ijshockey moet je maar op de koop toe nemen – wat wil je in een land dat de helft van het jaar in de diepvries zit?

Is Canada het on-Amerika, zoals vaak gezegd wordt? Is Canada Amerika zoals het zou kunnen zijn – zou moeten zijn? Waar hebben de Amerikanen het verkloot in vergelijking met hun buren?

Canada lijkt meer op de Scandinavische landen dan op zijn zuiderbuur 

Maar ook: overdrijven we niet hoe aantrekkelijk Canada is? Zou het kunnen dat je met de gematigdheid van de Canadezen ook inlevert wat de Verenigde Staten leuk maakt: de energie, de drang tot provocatie, de bereidheid te experimenteren, de hardheid, de arrogantie van een wereldmacht?

Dat Canada anders is dan zijn buurland staat buiten kijf. Maar hoe komt dat? Is het überhaupt wel zinnig om die vraag te stellen? Landen verschillen altijd. Nederland is Duitsland niet, Frankrijk is een andere wereld. Waarom zou Canada op Amerika moeten lijken, of omgekeerd?

En dan nog: is het niet heerlijk om zowel Canada als de Verenigde Staten te hebben? Zodat je kunt zeggen: er is altijd nog Canada?
                

Vrijplaats

Dat bleek wel in november 2016. Toen Donald Trump tot president werd gekozen riep een niet-gering aantal Amerikanen dat ze naar Canada wilden verhuizen. Ik vermoed dat weinig mensen dat daadwerkelijk gedaan hebben, zoals ook Amerikanen die dreigden hun paspoort in te leveren daar uiteindelijk niet toe overgingen.

Maar het sentiment bevestigde de rol van Canada als vrijplaats, als bestemming voor bedreigde burgers. De Underground Railroad die slaven naar het noorden bracht, eindigde feitelijk in Canada. Omdat noordelijke staten gevluchte slaven moesten uitleveren, reisden velen van hen door naar Canada. Zo kwam voormalig slaaf en abolitionist Frederick Douglass in Canada terecht, vanwaar hij naar Europa ging. Het werd een traditie: een van de manieren om tijdens de oorlog in Vietnam onder de dienstplicht uit te komen was vluchten naar Canada. Of naar Zweden.

Canada lijkt meer op de Scandinavische landen dan op zijn zuiderbuur. In de westerse wereld zijn de Verenigde Staten het buitenbeentje, niet Canada. Tijdens de campagne van 2016 betoogde Bernie Sanders dat de VS meer naar een land als Denemarken moesten kijken. Hillary Clinton vond dat niet nodig. Maar geen van beiden hoefde zo ver te gaan om een betere samenleving te zien.

Debat vindt plaats, maar niet met de heftigheid en het verketteren die de discussies bij de buren tekenen

Canada is geen Denemarken, maar wel een beschaafde verzorgingsstaat. Mensen zijn er verzekerd voor ziektekosten en tegen werkloosheid, er is een arsenaal aan publieke voorzieningen. Het onderwijs is goed. Er is behoorlijk openbaar vervoer. Niet dat er geen verspilling plaatsvindt: Montreal betaalde nog decennialang de prijs voor de belachelijk dure Olympische Spelen die er in 1976 werden gehouden.

Het land heeft samenhang. Als er geld nodig is, worden de belastingen verhoogd. Niemand wordt daar gelukkig van, maar ze gaan er ook niet van over de rooie. Debat vindt plaats, maar niet met de heftigheid en het verketteren die de publieke discussies bij de buren tekenen.
 

Multiculti              

Canada is een van de grootste landen ter wereld – groter dan de Verenigde Staten. Maar het aantal inwoners is vergelijkbaar met Californië: ruim 37 miljoen mensen. Als we de landen naast elkaar leggen, dan is dat niet appels met peren vergelijken, maar appels met watermeloenen.

Canada heeft namelijk een totaal andere geschiedenis. En een ander politiek systeem: een parlementaire democratie. De VS maakten zich volledig los van Groot-Brittannië; Canada erkent nog steeds koningin Elizabeth als staatshoofd – een probaat middel om verdeeldheid zaaiende presidentsverkiezingen te voorkomen.

Toen Canada nog niet eens Canada was, maakte het land al een andere ontwikkeling door. Nadat de Engelsen de Fransen hadden verslagen in de Zevenjarige Oorlog (1756-1763) kregen ze ook de zeggenschap over Frans-Canada, ruwweg het huidige Quebec. Veel kon je er niet mee, vonden de Engelsen, dus ze stonden de Franse katholieken toe om er te leven zoals ze wilden, als het bestuur maar protestants bleef. De wortels van het Canadese multiculturalisme liggen in een regeling die van Franstalige Canadezen tweederangsburgers maakte.

Over het geheel genomen waren de Canadezen minder moorddadig dan hun buren, maar er was wel degelijk sprake van culturele genocide

Een tweede reden die wordt aangevoerd voor Canada’s unieke multisociale omgeving is dat de indianen – altijd keurig First Nations genoemd – verdragen sloten met de overheid, waarbij ze grote delen van het land konden behouden. Dat deden de indianen in de VS ook, alleen werden ze daar voortdurend bedrogen en beroofd.

Dat betekent overigens niet dat de autochtone bevolking in Canada goed behandeld werd. Kinderen werden op katholieke en protestantse scholen gestopt om te assimileren, de cultuur van de blanke Angelsaksische bevolking was dominant. Over het geheel genomen waren de Canadezen minder moorddadig dan hun buren, maar volgens velen was er wel degelijk sprake van culturele genocide.
 

Leeg land

Maar de belangrijkste reden dat Canada zich ongestoord kon ontwikkelen is dat het gebied vanwege klimaat en geografische omstandigheden min of meer gevrijwaard was van grijpgrage kapitalisten. Het was een leeg land, schreeuwend om mensen die er wat mee wilden doen. De zuigkracht van de bloeiende economie in de Verenigde Staten was zelfs zo groot dat Canada bang was voor een teruglopend aantal inwoners.

Nieuwkomers zijn daarom altijd welkom geweest, zoals de Nederlandse boeren die in de jaren vijftig naar Canada vertrokken. Als land van immigranten torent Canada dan ook boven de Verenigde Staten uit. In Amerika is maximaal 14 procent van de bewoners in het buitenland geboren (in de jaren 1890-1920), in Canada is dat nooit minder geweest dan 15 procent – meestal dichter in de buurt van de 20.

Een land met zoveel immigranten ontwikkelt een eigen dynamiek: white supremacy-groepen krijgen in een land van minderheden moeilijk voet aan de grond. Geen beter recept tegen haatzaaiers dan een echte multiculturele samenleving.

Canada lijkt politiek stabiel, maar dat is misleidend

Bovendien komen nieuwkomers er binnen ‘via de voordeur en bij daglicht’. Ook dat is deels een gevolg van geografische locatie. De poreuze grens waar Donald Trump het altijd over heeft is die tussen Mexico en de Verenigde Staten, niet die tussen de VS en Canada.

Het voordeel van grotere controle is evident. Vrijwel iedereen die naar Canada komt, doet daartoe een aanvraag vanuit een buitenland. Dat maakt immigratiebeleid een stuk gemakkelijker. Immigranten kiezen voor Canada, maar Canada kiest ook welke immigranten het wil toelaten. Om het land binnen te komen heb je een visum nodig. Wie uit een land komt dat al veel immigranten heeft geleverd, krijgt dat visum minder snel. In 2016 werd een kwart van de 2 miljoen aanvragen voor een visum geweigerd.
                  

Progressief conservatief

Omdat Canada net als de Verenigde Staten een federale staat is, vindt veel beleid plaats op provincieniveau, waar de interne tegenstellingen aanzienlijk kunnen zijn. Maar ook de provincies onderling lijken in weinig op elkaar. Quebec aan de oostkust is niet te vergelijken met British Columbia aan de westkust. Olieprovincie Alberta is een conservatief bolwerk, maar heel anders dan landbouwstaten als Manitoba en Saskatchewan.

Canada lijkt politiek stabiel, maar dat is misleidend. Als we Justin Trudeau bezig zien denken we (al zit hij momenteel wat in de lappenmand): jaloersmakende jeugd, goed van tongriem gesneden, progressief, ambitieus. Zijn vader, Pierre Trudeau, is waarschijnlijk de bekendste Canadese premier ooit.

En dat vertekent het beeld. Het waren niet altijd flamboyante charmeurs die het land leidden. Tussen 1984 en 1994, de Reagan- en Bush-jaren, was de oneindig saaie conservatief Brian Mulroney premier. Hij hield Canada steeds in het spoor van wat de grote zuiderbuur wilde.

Er zit een flink jojo-element in de Canadese politiek

Daarna volgde een curieuze verzameling van premiers die maar kort aanbleven, deels een gevolg van het parlementaire systeem. Joe Clark regeerde eenjaar, John Turner twee maanden, Kim Campbell zes maanden. De christelijk evangelische Stephen Harper was minister-president van 2006 tot 2015. Net als onder Mulroney leek Canada onder Harper in zijn politieke stellingnames meer op de VS dan tevoren.

De stabiliteit van de Canadese politiek is schijn, vooral omdat we aan het land nauwelijks aandacht besteden. Filosoof Michael Ignatieff werd leider van de grootste progressieve partij. Hij overleefde drie jaar. Er zit een flink jojo-element in de Canadese politiek. De eerbiedwaardige Conservative Progressive Party (heerlijke naam), die regeerde in 1993, verloor dat jaar op drie na alle zetels in het parlement en hief zichzelf op.
   

Vive le Quebec libre

Natuurlijk is ook de Canadese geschiedenis niet zonder zonden. In Quebec is de Franssprekende bevolking lange tijd gediscrimineerd. In de jaren tachtig logeerde ik bij vrienden in Montreal, mensen die in 1956 uit Hongarije waren gevlucht – Canada ontving ze met open armen. De afkeer van de Franstaligen was te snijden.

En toen de Canadese regering in 1969 – na veel activisme, een vleugje terrorisme en een interventie van de Franse president Charles de Gaulle, die de zaak opjuinde met een ‘Vive le Quebec libre’ – Frans erkende als tweede officiële taal van Canada en eerste taal in Quebec, dreigden de anglo’s te vertrekken. Veel bedrijven deden dat ook.

In een wereld waarin liberale democratie bedreigd wordt, probeert Canada zijn idealen en waarden uit te dragen

Het was de vader van de huidige premier, Pierre Troudeau, die in 1971 poneerde dat Canada niet een unicultureel of bicultureel land was, maar een multiculturele natie. Trudeau stelde dat er niet één groep was die Canada kon claimen. De regering accepteerde, zei Trudeau, ‘de stellingname van andere culturele gemeenschappen dat ook zij essentiële elementen in Canada waren’.

Het verhinderde de bewoners van Quebec niet om te proberen onafhankelijk te worden, maar in een referendum stemde een krappe meerderheid in 1995 tegen. Ze bleven deel van Canada en Canada bleef multicultureel.
                  

Recht in de leer

In de buitenlandse politiek is Canada niet meer dan een middelgrote speler, een land op de tweede rang. Zoals Nederland ook weet, opent dat de mogelijkheid om rechter in de leer te zijn dan supermachten die werkelijk ijzers in het vuur hebben. In een wereld waarin liberale democratie bedreigd wordt – niet in het minst bij de zuiderburen – probeert Canada zijn idealen en waarden uit te dragen.

Voor deze morele standvastigheid betaalt Canada wel een prijs. Het haalde zich de woede van het moordenaarsregime in Saoedi-Arabië op de hals, vanwege klachten over de mensenrechten in dat land – nog voordat Jamal Khashoggi werd afgeslacht. China is boos op Canada omdat het een uitleveringsverzoek van de Verenigde Staten honoreerde. Uit wraak nam China twee Canadezen gevangen.
 

Canada hoeft niet, zoals de Verenigde Staten, rigoureuze realpolitik te bedrijven. Daarom is het te makkelijk om de morele kwaliteit van de Canadese politiek te vergelijken met het beleid van de VS. Los van de strapatsen van Trump hebben de Verenigde Staten andere verantwoordelijkheden, al was het maar om de militaire zwakte van Canada en Europa te compenseren.
 
De vraag hoe twee landen met dezelfde Angelsaksische achtergrond zo verschillend konden uitpakken, geeft eigenlijk zijn eigen antwoord. Want hoe kon het níét zo zijn?

Canada is in vrijwel alle opzichten een ander land dan de Verenigde Staten. Het heeft geen treurige geschiedenis van slavernij, segregatie en structureel ingevreten racisme. Er is geen burgeroorlog geweest. Als de Verenigde Staten ooit waren opgebroken in drie, vier of vijf verschillende landen – een niet helemaal onrealistische propositie –, dan had een aantal daarvan behoorlijk op Canada geleken.

De kracht van de Verenigde Staten is dat ze bijeenbleven – en dat is meteen hun zwakte.
 
Frans Verhagen is Amerika-kenner en schreef een geschiedenis van de Verenigde Staten vanuit Europees perspectief.

Uit Maarten! 2019-2