Nee lezer, u bent nog niet van me af. Na het bezoek van de Drie Koningen (zie vorig stukje over kunst) gaat het verhaal over het Christuskind natuurlijk gewoon verder. U weet, ik ben zelf niet gelovig, maar deze Bijbelse verhalen hebben alles te maken met gewone kennis. Zonder die kennis kan je de voorstellingen op schilderijen niet begrijpen. En laten we wel wezen: tot de zeventiende eeuw was de kerk in Nederland de belangrijkste opdrachtgever, in katholiek gebleven landen was dat nog veel langer.

Benieuwd naar de hele column? Bestel dan nu Door de ogen van Sis van Rossem, een verzameling van Sis van Rossems beste en scherpste columns. Bestel het boek hier.

Ik heb de kindermoord genoemd in mijn vorige stukje over de Drie Koningen. Lees ook Mattheus 2: 16-18. Maar waarom moesten Jozef, Maria en het kind nou eigenlijk vluchten? Dat was omdat de Drie Koningen hadden geïnformeerd bij Herodes waar de koning van de Joden geboren was. Natuurlijk moest Herodes niets hebben van nieuwe koningen met ook nog eens een ander geloof. Dus het was simpel: hij gaf opdracht alle jongetjes tot twee jaar in Bethlehem te vermoorden.  Gelukkig kreeg Jozef in een droom van een engel te horen wat er zal gaan gebeuren en dat ze naar Egypte moeten vluchten. Ook het verhaal van de vlucht naar Egypte wordt alleen in Mattheüs genoemd: Mattheüs 2: 13-23. In welk jaar deze vlucht plaatsvond wordt nergens genoemd.
 
Met deze kennis gaan we nu naar het schilderij kijken.



In het landschap op de voorgrond zien we Maria op een ezel met het kind op haar arm. Daarachter staat Jozef die iets lijkt te zeggen, terwijl hij wijst met zijn rechterhand en naar Maria kijkt. Ik denk dat hij zegt: ‘We moeten die kant op.’ Maria maakt niet de indruk dat ze erg bezig is met de te volgen route. Er is geen interactie tussen de twee. Opvallend is de bepaald dure kleding die Maria aan heeft.  Als je op de vlucht bent en per ezel naar een ander land moet, dan heb je geen jurk van brokaat of een dure blauwe mantel aan. De witte draperie maakt een brandschone indruk.
 
De traditie schreef voor dat je belangrijke Bijbelse figuren zo mooi en duur mogelijk moest afbeelden. Pas in de zeventiende eeuw is het Caravaggio in Italië die de vorm van realisme gaat toepassen die wij kennen. Aanvankelijk werd een schilderij van Caravaggio van de evangelist Mattheüs geweigerd door de kerk omdat hij werd afgebeeld met vieze voeten en als een niet echt slimme, wat oudere man.

Maar verder met de beschrijving: het landschap is een fantasie landschap met linksachter een grillige rotsformatie. Daar voor staat een huis en ik denk dat het gezien de dieren een  boerderij is. Er is net een hek opengezet om de schapen eruit te laten. Rechts op de achtergrond zie je een meer of zee met een soort fortificatie en een haven, want er liggen schepen aangemeerd. Rechts op de voorgrond is een waterpartij met gele lissen en op het land bloemen. Verder is er klimop. Links op de voorgrond staat een klassiek beeld dat doormidden breekt. Volgens de apocriefe boeken (verhalen die niet in de bijbel staan) gebeuren er tijdens de tocht van de heilige familie naar Egypte diverse wonderen, zoals het breken van het klassieke beeld op het moment dat Christus passeerde.  Opvallend is nog dat het hoog zomer is.
 
Nergens wordt vermeld hoe lang ze in Egypte blijven, wel dat Jozef weer in een droom van de engel te horen krijgt dat Herodes gestorven is en dat ze naar huis kunnen gaan. Ze gaan in Nazareth wonen.
 
Joos van Cleve  ± 1485-1540/1541
Vlucht naar Egypte 1520
Olieverf op paneel 64.7 bij 44.5 cm
Museo de Arte de Ponce
Puerto Rico