We hebben Pasen inmiddels achter de rug. Dan bedoel ik niet dat paashazengedoe en die eieren, maar de gruwelijke dood van Christus aan het kruis en vervolgens de opstanding.

De kruisiging en de opstanding zijn natuurlijk in de beeldende kunst heel erg veel afgebeeld. Denkend aan de mogelijke betekenis van dit alles (de Bijbel is natuurlijk niet door God geschreven maar gewoon door mensen!), zoek je toch naar de zin van deze verhalen.

Ik dacht ineens aan een bijzonder originele afbeelding van Christus waarop alle tekenen van de kruisdood al aanwezig zijn, maar vreemd genoeg op een ‘gezellige’ manier (zie afbeelding). Ik leg het uit:

Tekst loopt onder de afbeelding verder

In een tuin zit Maria op een troon voor (of in) een huis te breien op vier pennen! De wol bevindt zich in een mandje dat naast haar op de zetel staat. Het huis is opengewerkt, want hoe moet je iemand afbeelden die in een huis zit? Logisch natuurlijk dat je zo iemand niet ziet en in de veertiende eeuw deed men het dus dan maar zo.

Aan Maria’s voeten in het gras ligt de jonge Christus te lezen en hij kijkt vriendelijk op naar de twee engelen die blijkbaar zojuist gearriveerd zijn. Maria breit geconcentreerd verder aan – naar ik aanneem – een trui (of zoals dat in die tijd heette: een buisje) voor Christus. Vóór Christus liggen zijn tol en zweep in het gras. De tol is wat groot uitgevallen, maar het kloppend perspectief kwam pas met de Renaissance.
 
De engelen hebben de passiewerktuigen bij zich die horen bij de lijdensweg van Christus. De linker engel draagt de lans en de doornenkroon en kijkt naar Christus, de rechter engel het kruis en de drie spijkers en kijkt naar Maria. Dat het engelen zijn kun je zien aan hun vleugels. 

Opvallend dat de voorstelling niets sombers of bedreigends heeft. Iedereen kijkt even vriendelijk en Maria kijkt niet eens op. Niemand schrikt. Maar ook het weergeven van emotie kwam pas later, net als beweging.

De figuren op deze voorstelling blijven betrekkelijk statisch. Wel is er al sprake van stofuitdrukking, want zie de plooival in de mantel van Maria en bij de engelen. Ook is er al een voorzichtige poging gedaan om iets van een lichaam aan te geven. Kijk naar het linkerbeen van Maria. In de Middeleeuwen waren de lichamen echt helemaal plat en statisch.

Dit schilderij heeft ook al een achtergrond (de tuin), maar – zoals de traditie was – de echte achtergrond is goudkleurig en plat. Idem de nimbussen van Christus en Maria. Dat zijn nog steeds grote platte schijven. Pas later tijdens de Renaissance werden het elegante kleine cirkeltjes. Ook interessant is de poging om diepte te suggereren: de lans van de linker engel zit achter de vleugel, terwijl het kruis voor de vleugel is afgebeeld. 

Maar eigenlijk is het meest bijzondere en leuke wel van deze voorstelling dat Maria op vier pennen zit te breien. Ik ken geen andere zo vroege afbeelding waarbij dat het geval is.

Ook de keuze voor deze voorstelling is origineel. Je ziet Christus zelden als kind. Natuurlijk wel als baby bij de Geboorte in de stal, de vlucht naar Egypte, vervolgens in de tempel (de synagoge dus, want Christus was Joods) en samen met Anna (de moeder van Maria) en Maria: een zogenaamde Anna te Drieën. De enorme toename in voorstellingen uit het leven van Christus vond pas na de Middeleeuwen plaats.

Maar deze ‘huiselijke’ voorstelling met toch een afschuwelijke aankondiging is voor zover ik weet vrij bijzonder en het breien op vier pennen helemaal.

Meister Bertram von Minden
±1345 Minden (Westfalen)-± 1415 Hamburg
Detail van het Buxtehude altaar 1400-1410:
Bezoek van de engelen of de breiende Madonna.
Tempera op paneel.
Bevindt zich in de kunsthal in Hamburg.

FOTO: SANDER HEEZEN