De internationalisering van universiteiten leidt tot snel toenemend gebruik van het Engels. Er is tegenwoordig bijna geen studie meer waarbij de voertaal volledig Nederlands is, zelfs wanneer het colleges over Nederlandse literatuur betreft. Ook in de samenleving lijkt de Anglo-Amerikaanse invloed onomkeerbaar. De auteurs van Against English willen duidelijk maken dat de verdringing van het Nederlands op universiteiten en in de samenleving een halt moet worden toegeroepen.

Wat is jullie doel met dit boek?
‘Wij willen ons met dit boek verzetten tegen de dominantie van het Engels op universiteiten en in de samenleving, en de meerwaarde van andere talen als Nederlands, maar ook Frans en Duits laten zien. We willen provoceren en mensen aan het denken zetten. We hopen dat het boek een stevig maar liefdevol pleidooi is voor het Nederlands.
 
De titel van ons boek, Against English, is provocerend en suggereert dat wij tegen het Engels zijn, maar dat is niet zo. Natuurlijk willen we het Engels niet afschaffen. We willen wel dat er veel meer waarde wordt gehecht aan de Nederlandse taal, van de lage school tot aan de universiteiten, en dat we stoppen te zeggen: “Deze trein rijdt al, het proces is niet meer terug te draaien”. Het tij valt wel degelijk te keren.’
 
Hoe grootschalig is de verengelsing op Nederlandse universiteiten?
‘Inmiddels zijn 76 procent van alle masteropleidingen en 28 procent van de bacheloropleidingen in ons land Engelstalig. Dit zijn enorme getallen en is vooral lastig voor mensen die zich willen specialiseren in onderwerpen waar je andere talen dan het Engels voor nodig hebt, zoals de Franse cultuurgeschiedenis of de Nederlandse letterkunde. We moeten ook denken aan de ontwikkeling van Nederlands schrijven en denken bij studenten ná de bachelorfase; die ontwikkeling is op dat moment nog niet voltooid en komt stil te staan. Het Nederlands vergt oefening en onderhoud, Engelstalige colleges maken dat onmogelijk. Engelstalige masteropleidingen hebben dus ingrijpende gevolgen voor de huidige generatie studenten.’

We moeten niet meer zeggen: “Deze trein rijdt al, het proces is niet meer terug te draaien”. Het tij valt wel degelijk te keren’

 Bereid Engelstalig onderwijs studenten niet juist voor op de Engelstalige onderzoekswereld?
‘In theorie is dat zo, maar het is een misvatting dat de meeste studenten in het onderzoek belanden wanneer zij van de universiteit komen. Het merendeel van de studenten komt op de Nederlandse arbeidsmarkt terecht, en dan is goede mondelinge en schriftelijke taalvaardigheid van het Nederlands belangrijk. Zeker als je bij de overheid, in het onderwijs of als psycholoog gaat werken is goede kennis van het Nederlands cruciaal. Daar komt bij dat het Engels van  sommige docenten niet goed genoeg  is om colleges te geven van voldoende kwaliteit. Dan gaat een deel van de kennisoverdracht, of de vaart van de colleges eruit en dat is  zonde. Ook studenten kunnen lang niet altijd even goed Engels. Zij spreken de taal vaak behoorlijk goed, maar vinden schrijfvaardigheid lastiger.
 
Het is de vanzelfsprekendheid van Engelstalig onderwijs waar wij tegen ageren. Internationalisering van universiteiten hoeft niet direct verengelsing te betekenen. Bovendien: ook andere talen als Spaans, Frans, Duits of Zweeds verdienen aandacht op universiteiten.’
 
Zien we een vergelijkbare trend in andere landen?
‘Jazeker. Vooral in Denemarken zie je die trend sterk. In Frankrijk, Duitsland en Zwitserland loopt het minder hard. Niek Pas beschrijft in ons boek dat de Fransen bijvoorbeeld een langere traditie kennen van het hechten van waarde aan hun eigen taal. Ook in België is veel discussie gaande, omdat taal daar veel gevoeliger ligt en lang een politiek instrument is geweest. De weerstand tegen de verengelsing op Vlaamse universiteiten is een stuk feller dan in Nederland.
 
Het tij is nu langzaam aan het keren. De grote oproep aan de Tweede Kamer om verengelsing tegen te houden, gepubliceerd in de Volkskrant en ondertekend door tientallen hoogleraren, is daar een voorbeeld van. Er komt een groter draagvlak voor het behoud van  het Nederlands taal als volwaardige taal. Mensen realiseren zich dat er iets op het spel staat en dat we veel verliezen als we volledig overgaan op het Engels. Het besef groeit dat de balans tussen Nederlands en Engels zoek is. Radicale geluiden, zoals ons boek, maken de mensen daarvan bewust.’
 

 
Zorgt de verengelsing voor een verlies van de Nederlandse identiteit?
‘Identiteit en taal hangen nauw met elkaar samen. Het valt op dat vooral mensen die van buiten naar Nederland zijn gekomen nu het hardst hameren op het behoud van de Nederlandse taal. Niek Pas interviewt in het boek de uit Marokko afkomstige zakenvrouw Rahma el Mouden, die trotser op de Nederlandse taal lijkt te zijn dan Nederlanders zelf. Zij biedt werknemers die de Nederlandse taal niet beheersen de mogelijkheid cursussen te volgen, omdat zij vindt dat je jezelf teveel belemmert als je geen Nederlands spreekt.
 
Je leert via een taal de cultuur en geschiedenis van een land kennen omdat je kranten en literaire werken kunt lezen. De uit Spanje afkomstige letterkundige Yolanda Rodríguez Pérez schrijft hoe het leren van Nederlands haar een nieuwe rijkdom aan geschiedenis en cultuur gaf, die wij volgens haar veel meer moeten koesteren.
 
Als je van buiten komt realiseer je je dat taal een deel van de identiteit van een land is. Je moedertaal blijft belangrijk, maar de taal van het land waar je naartoe gaat brengt je in contact met dat land. Deze identiteit gaat verloren door de toenemende verengelsing. Het stoort mij mateloos als ik op een terras of in een winkel  in het Engels word geholpen. Zelfs op de kleuterschool beginnen ze nu al met Engelse les. Mensen moeten eerst het Nederlands maar eens goed beheersen.’


Lotte Jensen is hoogleraar Nederlandse literatuur- en cultuurgeschiedenis aan de Radboud Universiteit Nijmegen.

Lotte Jensen, Niek Pas, Against English
Wereldbibliotheek, Uitgeverij Podium, 224 p., €19,99
Bestel het boek in onze webshop.