Dit najaar organiseert Maarten! in samenwerking met Labrys Reizen een reis naar het Groot-Brittannië van Churchill en de Tweede Wereldoorlog, onder de bezielende leiding van historici Willem Melching en Maarten van Rossem. Laatstgenoemde blikt terug op Churchill en ziet hoe sentimentele gevoelens doorsijpelen in het hedendaagse Groot-Brittannië: ‘De Brexit is gebaseerd op een verlangen naar vroeger.’

Wat kunnen de mensen verwachten van deze reis?
‘We gaan bijzonder interessante dingen bekijken. Denk aan het huis waar Churchill een groot deel van zijn latere leven gewoond heeft en aan zijn hoofdkwartier in Londen aan Hyde Park met de schuilkelders en zandzakken. Daarnaast bezoeken we het Imperial War Museum, wat mij betreft het mooiste oorlogsmuseum van Europa. Maar vergeet ook niet dat Willem Melching en ik onderweg veel lezingen houden over Winston Churchill en in het bijzonder natuurlijk over de Tweede Wereldoorlog, toch het hoogtepunt van zijn politieke en bestuurlijke bestaan. Daarna had hij beter met pensioen kunnen gaan. Maar iedereen weet dat de knapste en heldhaftigste figuren vaak niet weten wanneer ze er mee op moeten houden.’

‘In democratieën zijn zelfs de meest opmerkelijke leiders zoals Churchill uiteindelijk niet veel meer dan raderen in een immense machine’

Hoe groot is de invloed van Churchill daadwerkelijk geweest op het verloop van de wereldgeschiedenis?
‘Daar moet je heel terughoudend in zijn. Als Churchill in 1940 geen minister-president geworden was, had Engeland misschien wat langer geaarzeld en geprutst, maar in dat geval hadden de geallieerden uiteindelijk ook wel gewonnen. Hij heeft het natuurlijk goed gedaan en wist mensen geweldig te begeesteren, maar laten we wel wezen: in democratieën zijn zelfs de meest opmerkelijke leiders zoals Churchill uiteindelijk niet veel meer dan raderen in een immense machine.

Als Mark Rutte morgen komt te overlijden, zal het kabinet vallen en gebeuren er misschien wat vervelende dingen, maar in de kern zal Nederland gewoon hetzelfde land blijven. De betekenis van democratische leiders in complexe democratieën moet je nooit overschatten. Ook die van Churchill niet, hoezeer hij ook een geweldig aansprekende figuur was.’

Als we het even breder trekken: Groot-Brittannië beschouwt zichzelf nog  altijd als The Great Empire. Hoe groot was dat rijk in de tijd van Churchill in werkelijkheid nog?
‘De aftakeling was destijds natuurlijk al in gang gezet. Dat was ook een van de mindere punten van Churchill, die dacht dat het allemaal wel tegen te houden viel. Hij was een groot pleitbezorger van ‘The British Empire’, en dat dat na de oorlog zo snel aftakelde, vond hij vreselijk. Tegelijkertijd was het onvermijdelijk. Voor veel Europese leiders was het heel moeilijk om te zien dat het afgelopen was met ons koloniale verleden. Ook in Nederland heeft het jaren gekost om toe te geven dat onze heerschappij in Indonesië voorbij was.’

‘Wat de Britten van zichzelf denken is sympathiek en lollig, maar het slaat nergens op’

In hoeverre komt de Brexit voort uit die gevoelens?
‘De Britten hebben met de Brexit natuurlijk een kapitale blunder gemaakt. En dat alles op grond van sentimentele overwegingen die te maken hebben met een verlangen naar vroeger, omdat ze geen tweederangs land willen zijn als onderdeel van de Europese Unie. Dat zijn kennelijk onverdraaglijke sentimenten.’
 

 

In de campagne in aanloop naar de Brexit beriepen voor- en tegenstanders zich gretig op Churchill. Hoe zou hij volgens u nu kijken naar de Brexit?
‘Dat is een bekend punt, dat iedereen zegt: wat zou Churchill hebben gedacht? Dat is alsof wij zouden zeggen: wat zou Willem Drees gedaan hebben? Dat zijn volstrekte kulredeneringen waar je niets mee kunt. Churchill was zelf een groot voorstander van Europese samenwerking, maar daar moest Engeland volgens hem niet aan meedoen. Ik ben ervan overtuigd dat hij geen voorstander zou zijn geweest van toetreding tot de EU. Hij geloofde immers ook in de grootsheid van Engeland en de onmisbaarheid van Engeland op het wereldtoneel. Het bleek achteraf een vergissing te zijn. Daar kun je ook heel simpel over zijn: er zijn gewoon te weinig Engelsen. Er zijn meer Chinezen, Maleisiërs en ga zo maar door. Het zelfbeeld van de Britten is vooral gebaseerd op valse nostalgie: wat ze van zichzelf denken is sympathiek en lollig, maar het slaat nergens op.

En juist daarom is deze Groot-Brittannië reis vanuit historisch oogpunt interessant: de leukste dingen om te bekijken zijn de dingen die mislukt zijn, niet waar?’


Klik hier voor meer informatie over de Churchill-reis.